2016-11-06

Karel Čapek & Esperanto (12): Liven Dek pri "Dioj, homoj kaj robotoj"



Kiu kreis la homon? Kiucele? Liven Dek proponis plurajn pensigajn ideojn pri "Dioj, homoj kaj robotoj" en la 25a IEK okazinta en Svitay en 2012. La deirpunkto de lia prezento, kies titolo estas "Kion faris poste Rust?", rilatas al roboto rolanta en lia sciencfikcia novelo "Rust'".

Karel Čapek & Esperanto (11): R.U.R (Terura sonĝo) - Teatro



"La ensemblo "Teatro DOMA" prezentis adapton de la verko "R.U.R" de la Ĉeĥa verkisto Karel Čapek (eldonita de Kava-Pech), en la 25a Internacia Esperanto-Konferenco (OSIEK), okazinta en Svitavy (Ĉeĥio) de la 14a ĝis la 20a de julio 2012. Reĝisoris la prezenton Radka Oblouková, kaj Miroslav Malovec esperantigis la scenaron de Tereza Kopecká. Aktoris: Antonín Benc, Patrik Lukeš, Adéla Šikulová, Šárka Holasová, Eliška Hajská, Tereza Jagošová, Karin Musilová, Hana Nekvindová, Matěj Nárožný, Jan Fidel Řepa kaj Ján Bobrik. Filmis Svena Dun."

2016-10-08

Frigyes Karinthy in the blogosphere

In addition to the references compiled on this blog and in my English and Esperanto Karinthy bibliographies on my web site, I have come across interesting references to Frigyes Karinthy that I have not yet documented in any of these places. Here are a few of them.

Seven Questions for Ottilie Mulzet on Animalinside
(Conversational Reading, Scott Esposito's blog, June 20, 2011)
"There is one pre-war Hungarian writer I would like to mention, however: Frigyes Karinthy (1887-1938). He was primarily known as a satirist and humorist and in fact, his satiric writings were absolutely brilliant. In a series of longer short stories, though, he explored the themes of extreme psychic disintegration. Clearly he was trying to see how far he could push the Hungarian language in these stories, what happens to it when subjected to a maximum level of psychic breakdown. I see some of these experimental writings as something of a precursor to Krasznahorkai’s work within Hungarian literature, although I have to add here I don’t know if Krasznahorkai himself would consider this to be the case."
JFK, Robert Anton Wilson, Timothy Leary, Six Degrees of Separation and other High Weirdness (Overweening Generalist, November 23, 2013)
"11. Ever heard of Frigyes Karinthy? He was a Hungarian Jew who died in 1938 and probably invented the idea of Six Degrees of Separation...around 1929? (He may have been influenced by radio man Marconi.) In 1936 he had an operation for a brain tumor, and then wrote an autobiographical book Voyage Around My Skull, which came out a year after he died and was re-released in English in 2008 with an introduction by Oliver Sacks. Karinthy's still popular in Hungary, and his books are marked by science fiction ideas, comedy, play with Jonathan Swift's characters, pacifism, the themes of adolescence and the battle of the sexes. His humor is black and ironic. He espoused Esperanto. He also speculated about Artificial Intelligence long before it was invented.”
Kledon: The experience of altering meaning and significance in fine art by György Szász. Theses for a DLA dissertation, Hungarian University of Fine Art Doctoral School, 2008.
"In many works we see the multiplicity of the notion of the present or that of reality. Karinthy Frigyes (Five o’clock Closing Time, 1918): “I dreamed I was two cats and that I played with myself.”
This story has not been translated into English, to my knowledge.

Here are two more posts I just added to my bibliography:

Frigyes Karinthy, Grave and Gay, seraillon (Scott W.), December 13, 2010

A Journey Round Karinthy’s Skull, seraillon (Scott W.), December 28, 2010

2016-09-01

Artefaritaj tutslavaj lingvoj

En la senpage elŝutebla numero de Balkana Verda Stelo de la 1a septembro 2016 enestas interesa artikolo:

Artefaritaj tutslavaj lingvoj ekde 1666, nun en la reto (p. 9-12).

Atentu ankaŭ ligojn al aliaj artikoloj kaj retejoj, ekz.:

Interslavic language (plurlingva)

Slovianski - Vikipedio

Interslavic language - Wikipedia, the free encyclopedia

Slavic Lesson 1
("simplified lesson of the best and simplest inter-slavic language")

Balkana Verda Stelo

Aboneblas la trimonata revuo Balkana Verda Stelo, kaj elŝuteblas senpage la numero de septembro 2016. Jen la enhavo de la senpaga numero. Mi reliefigas la artikolojn, kiuj min aparte interesas:

Unua serioza laboro de d-ro Mark Fettes, prezidanto de UEA.. 1
Balkana Esperantista Renkontiĝo EKRA, Bulgarijo. 2
La Kredito: banala, inteligenta kaj vigla. 4
Teatro: DOMA – El la vivo de insektoj 5
Komentetoj pri kelkaj movadaj aktualaĵoj 7
Artefaritaj tutslavaj lingvoj ekde 1666, nun en la reto. 9
Retaj kursoj 12
Forpasis Detlev Blanke. 13
La letero de fremda soldato de Adil Ollurit 13
Ŝercoj de Jadranka Mirić: 17
KER en Subotica/Serbijo 2016. 17
Kolokvo en Timişoara, Rumanijo, 11a-12a de novembro. 18
La disputata litero ĥ. 19
Kiel "movadiĝas" Esperanto en Ĉinijo?. 23
Helpo al Esperanto-instruantoj kaj orfaj infanoj en Afriko. 24
Simboloj de faŝismo, ekskuzebla tradicio en Kroatijo?. 25
Instruado per Duolingo en Slovenijo. 30
Historia Ortodoksa Koncilio renkontiĝas malgraŭ foresto de kvar eklezioj 31
Okcidenteŭropa indigno pro islamofobio en Francijo. 35

Karel Čapek en 'Balkana Verda Stelo'

Aboneblas la trimonata revuo Balkana Verda Stelo, kaj elŝuteblas senpage la numero de septembro 2016. Ĉi tie mi aperigas la jenan artikolon:

Teatro: DOMA – El la vivo de insektoj

Divadlo DOMA (“Tute malgranda teatro”), konsistas el tridek membroj inter 12- kaj 25-jaraĝaj, kiun administras la Centro de kulturaj servoj en Svitavy, Ĉeĥijo. Ĝi performas sub gvido de d-rino Radka Oblouková. Hodiaŭ ĉiuj estas studentoj de la loka gimnazio. En 2013 ili preparis esperantlingvan version de la teatraĵo R.U.R. aŭ terura sonĝo 7 de Karel Čapek, kiun ili prezentis en simpligita formo dum la 98-a UK en Rejkja-viko kaj pluraj aliaj kunvenoj. Por la UK en Nitro ili preparis alian tea-traĵon de Čapek kaj lia frato Josef, El la vivo de insektoj (Ze života hmyzu). Ĝi estas la plej fama verko de la du fratoj kaj unue sursceniĝis en 1922.

En la ludo vaganto ekdormas en arbaro kaj sonĝas observi aron da insektoj kiuj reprezentas variajn homajn ecojn kiuj koncernas vivmanieron kaj moralecon: la kaprica, vana, sed poezia papilio, la idolservema, dung-avida skarabo, la griloj servantaj al konsumo, kaj la formikoj, kies kreskante meĥaniĝanta konduto muldas militarisman socion. En la fino la vaganto mortas kaj novnaskito estas baptata.

La antropomorfaj insektoj ebligas la verkiston komenti alegorie al la vivo en Ĉeĥoslovakijo post la Unua Mondmilito. 8

Jarka M. Burien 9 skribas pri ĝi Čapek donis viglecon kaj koloron al la teatraĵo kiuj faris ĝin pli malenua teatra sperto ol R.U.R. 10 Kontraŭe la produktaĵo de BBC-a Televido en 1960 estis recenzita neniige, de kritikanto John Wyver 11 kiu nomis la tekston pretendema kaj nekohera. 12

En Nitro la reago de la spektantoj estis io de ne-kompreno kaj ne-kohero. La voĉoj de la junaj aktoroj ofte estis malfacile aŭdeblaj kaj oni demandas sin, ĉu tia abstrakta ludo pri la senco de la vivo en 1922 povis entute esti trasentebla de la trupanoj. Almenaŭ, se la reĝisorino volas, ke la publiko kaptu iom la sencon de la dramo, ŝi enkonduku la performadon per historia ekspliko pri Ĉeĥijo kaj la aŭtoro.

----

7 Enhavo: Artefaritaj laboristoj, “robotoj”, ekribelas kontraŭ homoj, elmurdas ilin, sed poste konstatas, ke ili ne kapablas produkti novajn robotojn. Ili petas la lastan, ankoraŭ vivantan homon pri helpo, sed tiu estas senespera ĝis la momento, kiam aperas du laste fabrikitaj gerobotoj, kiuj sin amas reciproke, ee kapablas riski la vivon unu pro la alia kaj tiel pruvas sian homiĝon. La dramo avertas, ke la tekniko povas likvidi nian civilizon. La verko estis tradukita en trideko da lingvoj. Kompleta teksto ee http://i-espero.info/files/elibroj/eo - capek, karel - r.u.r..pdf

8 En tiu tempo la montrado de la ludo kondukis al diversaj politikaj diskutoj, ekzemple en Britijo (The Insect Play) pri la konflikto inter la faŝismaj kaj komunismaj partioj aŭ ĝi estis konsiderata kiel reflekto de la vivo en Stalina Rusijo.

9 profesoro en la fakultato de podiaj artoj en Ŝtata Universitato de Novjorko

10 The Columbia Encyclopedia of Modern Drama, Volume 1. Columbia Univ. Press, 2007

11 mem verkisto, filmisto, produktanto por TV kaj historiisto de TV, ĉe Universitato de Vestminstro (Westminster)

12 John Wyver, Twentieth Century Theatre: The Insect Play (BBC, 1960), 14 June 2011

FONTO: Balkana Verda Stelo, 1a de septembro 2016,

2016-07-31

National Museum of Language Interview with R. Dumain

Now on the blog of the National Museum of Language:

Intellect as Equipment: Interview with Ralph Dumain,
July 28, 2016
(Interview has been edited and condensed.)

See my blog entry Presentation on Esperanto at the National Museum of Language for a description and video of the presentations James Ryan and I gave on Esperanto at the National Museum of Language in College Park, Maryland, on 10 May 2014, titled Esperanto: One of the World's Best Underutilized Ideas and Its Contributions to World Culture.

The unedited text of my interview along with my 2014 presentation can be found on my web site:

National Museum of Language: Interview & presentation on Esperanto by R. Dumain

Marjorie Boulton: "Okuloj" (5): "Vespera Vizitanto"

Mi enretigis la jenan rakonton el la novelaro Okuloj (La Laguna: J. Regulo / Stafeto, 1967):

Vespera Vizitanto” de Marjorie Boulton (p. 81-101)

Mi jam blogumis pri ĝi:

Marjorie Boulton: "Okuloj" revizitata (1)

Kompleta recenzo fare de Szathmári troveblas miareteje:

Nigraj Okuloj” [recenzo de Marjorie Boulton, Okuloj], Hungara Vivo, 1968, n-ro 2, p. 21.

Laŭ la supraj ligoj vi konstatos, kial mi havebligis ĉi tiun novelon.

2016-07-29

Mihály Szegedy-Maszák, Hungarian literary scholar, has died / hungara literaturfakulo mortis

Eminenta hungara literaturologo Prof-o Mihály Szegedy-Maszák (23 junio 1943 - 24 julio 2016) ĵus mortis. En septembro 2012 mi korespondis kun li pri Imre Madách (pri kiu li multe verkis), György Lukács, kaj Sándor Szathmári. Interalie, li respondis, pri manko de traduko el la hungara de la eseo Madách tragédiája de 1955 de Lukács, ke li provus aranĝi tradukon. Evidente tio ne plenumiĝis. Lastatempe mi skribis al li enketon pri Frigyes Karinthy rilate al Lukács. Li ne respondis; nun mi scias la kialon.

Mi resumis lian vidpunkton pri Madách en mia eseo "La tragedio de l' homo en tri medioj" en Beletra Almanako n-ro 23, junio 2015, p. 95-102. Jen mia koncerna afiŝo:

La tragedio de l' homo & mi

Sube, mi iom pli detaligas lian fakan laboron en la angla.



I have learned that the eminent Hungarian literary scholar Mihály Szegedy-Maszák  (23 June 1943 - 24 July 2016) has just died. (Note his academic appointment at the Dept. of Central Eurasian Studies, Indiana University.) I have found one obituary in English:

Top Hungarian Literary Scholar Mihály Szegedy-Maszák Dies
Hungary Today, 2016-07-26

Here are two notices in Hungarian:

Meghalt Szegedy-Maszák Mihály (2016.07.25)

Elhunyt Szegedy-Maszák Mihály irodalomtörténész (2016.07.25)

I corresponded with him in 2012 about Imre Madách, György Lukács, and Sándor Szathmári. He recommended Thomas Mark's translation of The Tragedy of Man, commented negatively on Lukács' role in the Stalinist system and his relation to Hungarian literature, and offered to find someone to translate Lukács' untranslated 1955 essay Madách tragédiája. (No translation ever materialized.) Recently I wrote him inquiring about any known connection or comparison between Frigyes Karinthy and György Lukács. Now I know why he did not respond. 

Szegedy-Maszák supplied an essay on Madách's classic supplementing the recommended translation:

Madách, Imre. The Tragedy of Man; translated from the Hungarian by Thomas R. Mark; illustrations by György Buday; with an afterword by Mihály Szegedy-Maszák. 2nd ed. Budapest: Black Eagle Press / Fekete Sas Kiadó, 1999. [1st ed.: 1989.] “The Tragedy of Man: A Reading” by Mihály Szegedy-Maszák, pp. 197-210.

See also his essay ...

“Life-Conception and Structure in ‘The Tragedy of Man’,” Acta Litteraria Academiae Scientiarum Hungaricae, vol. 15, 1973, pp. 327-335.

... and his contribution on Madách's Tragedy in ...

Nagy, Moses M., ed. A Journey into History: Essays on Hungarian Literature. New York: Peter Lang, 1990. (American University Studies. Series XIX, General Literature, 0743-6645; Vol. 25)

See also his essay:

Romantic Drama in Hungary,” in Romantic Drama, edited by Gerald Gillespie (Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins, 1994), pp. 297-315.

He also wrote about the effect of Stalinist repression on Hungarian writers:

Szegedy-Maszák, Mihály. “Hungarian Writers in the 1956 Revolution,” Hungarian Studies, Vol. 20, no. 1, 2006, pp. 75-82. [1.83 MB - PDF]

Here is my abstract of another article:

Szegedy-Maszák, Mihály. "The Introduction of Communist Censorship in Hungary: 1945–49," in History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Junctures and Disjunctures in the 19th and 20th Centuries. Volume III: The making and remaking of literary institutions (Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins, 2007), pp. 114-125.
There are three essays about Hungary in the third volume.  There is one about Hungarian literary historiography, one about the historical role of Nyugat, and this:

"The Introduction of Communist Censorship in Hungary: 1945–49" by Mihály Szegedy-Maszák (pp. 114-125).

The author is a well-known scholar of Hungarian literature. Here we find a harsh condemnation of Lukács, covering the period from his return to Hungary in 1949 to his condemnation by the very Stalinists on whose behalf he acted.  He is reported to have been out of touch with the state of Hungary during and immediately after the war. Lukács was deep into Communist machinations during the period of the coalitions government. One such maneuver was an alliance with the peasant-backed Populist Party, which also served to inject anti-Semitism into the post-Nazi political arena. We also find Lukács setting cultural policy, instituting a Communist literary hegemony involving the defamation of various Hungarian authors past and present as reactionary. Here we also find Lukács' hostility to pessimism, an occasion for his condemnation of the putative rottenness of the past. Numerous writers were silenced.One sees no indication here of any concession to a dark view of the world as a result of the Holocaust, something else which seems not to have affected Lukács very much.  Lukács is known for his lifelong aversion to Hungarian backwardness. The author also claims that Lukács exaggerated this, distorting Hungarian history. The author singles out the uncompromising Sándor Márai as the tragic hero and victim of persecution.

2016-07-27

Marjorie Boulton: Paŝoj al "Fenikso" & preteren

La novelo "Fenikso" de Marjorie Boulton aperis en Belarto, n-ro 1, aprilo 1958, la novelaro Okuloj, kaj la progresiga lernolibro Paŝoj al plena posedo de William Auld.

Mi ĵus trovis retejon kie situas “Fenikso“ kaj Paŝoj. (Alklaku la retligojn supre.) Kun la novelo aperas vortaro kaj ekzercoj, el kiuj kelkaj koncernas la enhavon de la rakonto.

Sándor Szathmári verkis recenzon de Okuloj: “Nigraj Okuloj”. Pri la koncerna rakonto:

Nemalpli amare instruplena estas Fenikso. Sur malproksima planedo vivas la rjuiaoj, en konkordo, bonstato, feliĉo. Iam ili eltrovas la malamon kaj pro tio ili eksplodigas sian planedon. Kelkaj disflugantaj aerolitoj, partetoj de la planedo, flugas al la Tero kaj ĉi tien ili kunportas la ĝermojn de la vivo. Tiel komenciĝis la vivo sur la Tero . . .

Terura aŭguraĵo pri nia estonto. Akceptu mian kolegan, koregan kaj kuncivitanan manpremon en Pesimlando! En la lando de la bonintenca animkonstruemo!
Atentu ankaŭ mian afiŝon Sándor Szathmári pri Marjorie Boulton.

En mia afiŝo Marjorie Boulton: "Okuloj" revizitata (1) mi diras:
Mi ĉi-momente konsentas kun Szathmári, ke "Vespera vizitanto" estas la kerno de la libro. Ĉu la nedifinita neologismo kazomedieca[n] (p. 88) devenas de la koncepto kazoo el Kazohinio? (Alia mistera neologismo estas ŝaŝakeca"[n].) Alia kerna, similtema novelo estas "Fenikso," en kiu ankaŭ rolas alimonda 'vizitanto' kaj temas pri detruita alia (kompare al la alinovela detruota nia) mondo (kie vivis la rjuiaoj). La tria esenca filozofia novelo kompreneble estas la reverko de la Eden-mito, Tiel, kiel ĝi ne okazis.
Memoru ankaŭ, ke Paŝoj al plena posedo estas bonega lernolibro kaj legolibro por progresantaj studentoj.

2016-07-26

Hungarian utopias: the latest news

Yesterday I received the latest issue of the journal Utopian Studies, which is a “special issue on the commemoration of the five hundredth anniversary of Thomas More's Utopia." And what did I find but this article?

Czigányik, Zsolt. “The Hungarian Translations of Thomas More's Utopia," Utopian Studies, vol. 27, no. 2, 2016, pp. 323-332.

The article mentions Madách, Jókai, Karinthy, and Szathmári. Also mentioned are Comenius (Jan Amos Komensky), Bessenyei, Babits, and Déry. Does it get any better than this?
Note also in the bibliography:

Hartvig, Gabriella. "Hungarian Gullivariads," in The Critical and Creative Reception of Eighteenth-Century British and Anglo-Irish Authors in Hungary (Pécs: University of Pécs, 2013), pp. 31-45.

This book is not in the collection of the Library of Congress.  I have, however, consulted this article:

Hartvig, Gabriella. “The Dean in Hungary,” in The Reception of Jonathan Swift in Europe, edited by Hermann J. Real (London; New York: Continuum, 2005), pp. 224-237.
Karinthy and Szathmári are discussed here.
I have no way of knowing whether the former article merely replicates the latter.

The following article is available online:

Czigányik, Zsolt. “From the Bright Future of the Nation to the Dark Future of Mankind: Jókai and Karinthy in Hungarian Utopian Tradition,” Hungarian Cultural Studies, vol. 8, 2015, pp. 12-23.
Discusses György Bessenyei, Karinthy, and briefly, Szathmári. The bulk of the essay is devoted to Jókai’s A jövõ század regénye (The Novel of the Century to Come).
I am encouraged now to pursue my objective on writing an article on Karinthy for Utopian Studies.

Karel Čapek & Esperanto (9): Pri kvin panoj & La Absoluto

Mi enretigis tradukon el Belarto #1:

Pri kvin panoj,” el la ĉeĥa trad. Jaroslav Huda, Belarto [Suplemento al la Revuo Esperanto], n-ro 1, aprilo 1958, p. 43-45. Kun ilustraĵo de Jan Schaap (p. 44).

Jam troveblas interrete alia traduko:

Pri kvin panoj” de Karel Čapek, trad. Josef Vondroušek

Vondroušek multe tradukis el Čapek.

Ĉi tiu rakonto instigas komparon al la romano Fabrikejo de Absoluto (1922), kiun mi tralegis lastatempe en angla traduko. Priskribo troveblas en mia afiŝo Karel Čapek & Esperanto (7). La originala angla traduko The Absolute at Large (1927) troveblas Interrete. Ekzistas pli nova traduko de David Wyllie: The Absolute at Large (2012). Jen mia ĉerpaĵaro el la romano:

Karel Čapek: The Absolute at Large: key philosophical excerpts

Por aliaj anglaj kaj Esperantaj tekstoj, jen:

Karel Čapek: Selected Bibliography & Web Links

Nu, kia la simileco inter la koncernaj rakonto kaj romano?

En ambaŭ la efektivigo de senbrida abundo minacas la tutan ekonomian kaj produktan sistemon kaj instigas kaoson al la kutima kondutmaniero de la homaro. Fine de la 14-a ĉapitro de la romano legeblas: “sed homoj bezonas ĉion, ĉion krom senliman abundon.” Kaj finfine la miraklo de panproduktado minacas la komercadon de la bakistoj, do oni celas la krucumadon de Jesuo. Do en ambaŭ utopiaj skemoj, la homo ne povas elteni utopion.

Notu ankaŭ kiel Frigyes Karinthy uzas la krucumon de Jesuo en sia rakonto Barabbas.

2016-06-20

Karel Čapek & Esperanto (8)

En afiŝo Karel Čapek & Esperanto (5) mi listigis la verkojn de Čapek kiuj situas ĉe la retejo de Don Harlow mem, ĉar la ceteraj retligoj ne plu estas validaj.

Jen troveblas tradukoj fare de J. Vondroušek kaj aliaj en DOC-formato:

Karel ČAPEK: Česká literatura v esperantu

Jen plua verko:

Laŭdo de ĵurnaloj [trad. Miroslav MALOVEC]

Jen tradukoj fare de J. Vondroušek kaj aliaj en HTML-formato el malaperinta retejo (archive.org):

La jenaj PDF-dosieroj troveblas plurloke, sed jen ĉe i-espero.info:
La retejo literaturo.dk malaperis, kaj la plejparto el la retpaĝoj ne troveblas ĉe archive.org, sed jen la iama enhavo. La jenaj malaperintaj tradukoj el Karel Čapek estas:
  • Ĉemizo (Otto Ginz)
  • Morto de Arĥimedo (Jaroslav Huda)
  • Pri kvin panoj (Jaroslav Huda)
  • La Sankta Nokto (Vespo)
  • Tondo (Jautrais Ods)

2016-05-30

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (8)

Finfine, la lasta volumo de Omaĝe al Kálmán Kalocsay, la 8-a, estis enretigita, ankaŭ pluaj libroj, danke al István Mészáros. Jen la gamo de verkoj de kaj pri Kalocsay en la koncerna retejo, enlistigata laŭ mia propra ordo:

Nyelvi egyenlöség (verkoj pri & poemoj & tradukoj de Kálmán Kalocsay)
In Memoriam Dr. Kalocsay Kálmán (hungarlingva,  kun postparolo & 'Postlasitaj verkoj' en Esperanto)
Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; komp. Ada Csiszár. Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro. Volumoj:
1. 1998. 143 p.
2. Poeto de la Internacia Lingvo; 1998. 110 p.
3. Tradukinto de la Internacia Lingvo; 2000. 153 p.
4. La proza verkisto kaj tradukinto; 2000. 75 p.
5. La lingvisto kaj gramatikisto; 2001. 112 p.
6. La redaktoro: Literatura Mondo - Budapeŝta Skolo; 2001. 77 p.
7. Ses jardekoj en la Esperanta movado; 2002. 113 p.
8. El la vivanta klasikulo fariĝis senmorta klasikulo; 2002. 154 p.
Dissemitaj floroj: originalaj poemoj kaj tradukoj ekstervolumaj de Kálmán Kalocsay, enbukedigis Ada Csiszár. Budapest, 2005. 212 p.
Ezopa saĝo: sepdeksep fabloj verse reverkitaj de K. Kalocsay. Kopenhago: Koko, 1956.
La morto de la ĉielarko: elektitaj poemoj kaj artikoloj de Endre Ady; red. Vilmos Benczik; trad.: Imre Baranyai, Vilmos Benczik, Márton Fejes, Kálmán Kalocsay, Péter Rados, Ferenc Szilágyi. Budapest: Hungara Esperanto-Asocio, 1977. 87 p. (Libroserio 2; 2) Enkonduko de Kálmán Kalocsay (1962), p. 5-8.
Morgaŭ matene: dramo de Frigyes (Frederiko) Karinthy, tradukis Budapest: Hungara Esperanto Instituto, 1923.
Libero kaj amo: poemoj elektitaj, de Sándor Petőfi, trad. Kálmán Kalocsay. Budapest: Corvina, 1970.
Romaj Elegioj — La Taglibro de Goethe, tradukita de K. Kalocsay. Budapest: Literatura Mondo, 1932.
Eterna bukedo: poemoj el dudekdu lingvoj. Budapest: Literatura Mondo, 1931.
Tutmonda sonoro: poezia antologio en Esperanto tradukita el 30 lingvoj de K. Kalocsay. Budapest: Hungara Esperanto-Asocio, 1981. (Unua parto: antikva literaturo; Dua parto: moderna literaturo)
Streĉita kordo de Kálmán Kalocsay. Budapest: Literatura Mondo, 1931.
Rimportretoj: galerio de Esperantaj steloj, pentris K. Kalocsay. Budapest: Literatura Mondo, 1934.
Izolo: poemoj. (neaperinta 1-a eldono, 1939). Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1977.
Libro de Amo (inkl. de Sekretaj sonetoj) de Kálmán Kalocsay sub pseŭdonimoj, precipe Georgo Peterido Peneter; antaŭparolo de Arieh ben Guni. [La Laguna]: Byblos, 1969.
Ekster tiu retejo jen alia verko traduka:

Poemoj de Attila József (1905-1937), tradukis Tibor Bessenyei, Márton Fejes, Kálmán Kalocsay, Jozefo E. Nagy, Péter András Rados, Imre Szabó, Lajos Tárkony, Julio Varga; aranĝis Jozefo Horvath (Gyõr). Aperis 2006.

2016-05-27

William Auld & malaperintaj retejoj (2)

La plej ampleksa arkivo de literaturo en Esperanto en la Interreto lastatempe malaperis:

Literaturo en Esperanto (Don Harlow)

Literature in Esperanto (Don Harlow) [ligoj al literaturaj revuoj, recenzoj, k.a. / links to literary magazines, reviews, et al]
Mi esperas, ke iu(j) kontaktos la familion de Don Harlow, la konstruinto de ĉi tiu arkivo,ĝ cele al ĝia reaperigo.

Nun, oni serĉu la koncernjan retpaĝojn ĉe la fantom-retejo archive.org.

Laŭokaze, mi retrovos perditajn retpaĝojn kaj reenretigos ilin ĉe mia propra retejo. Se iuj ne troveblos eĉ en la fantomretejo, mi petos kaj ricevos helpon de aliaj kiuj havas la jam bitigitajn tekstojn. Do dankon al Valentin Melnikov pro la jena:

 “Pri la tradukado de poezio” de William Auld

2016-05-26

Frigyes Karinthy: the Hungarian Swift & his musical robots

This is my latest podcast, recorded in Buffalo, New York, May 7, 2016:

5/7/16 Frigyes Karinthy: the Hungarian Swift & his musical robots

Frigyes Karinthy (1887-1938), known in our English-speaking world as the creator of the concept of "six degrees of separation" in 1929, was one of the great innovative geniuses of modern Hungarian literature, as a translator and original writer of literary parodies, poems, plays, stories, novels, and essays with a satirical bent and a penchant for fantasy. Out of over 20 volumes of original works in Hungarian only a small fraction have been published in English and/or Esperanto translation. (Karinthy himself was an Esperantist.) This year marks the centennial of Karinthy's 1916 utopian novella "Voyage to Faremido," in which Jonathan Swift's Gulliver undergoes his fifth fantastic voyage, this time to a realm of intelligent robots that speak or sing a language based on musical notes and from their vantage point of greater perfection present a counter-narrative of humanity's flawed evolution. I review Karinthy's life, work, ideas, and influence, with emphasis on "Voyage to Faremido" and its evident influence on Sándor Szathmári's "Voyage to Kazohinia."

To listen (56:55) click here; to download right-click here.

Postscript: I also mention Hungarian-Canadian poet and multimedia artist Robert Zend, who referred to Karinthy as his "spiritual father"--as did Szathmári. Also, I contrast Karinthy's approach to philosophy and literature with the views of Hungarian Marxist philosopher György Lukács, who never mentioned Karinthy as far as I can determine. I end with quotes from Karinthy's published "Letter to H. G. Wells" (July 1925) and from Mihály Babits on Karinthy's greatness.

2016-05-25

Vojaĝo al hungara literaturo

Mi resumas mian historion kiel esperantisto rilate al mia aktuala longdaŭra projekto pri hungara literaturo en lastatempa publikaĵo:
Vojaĝo al hungara literaturo, tereno nekonata” de Ralph Dumain, en Kontakto, n-ro 271 (2016: 1), p. 12-15. La redaktoro mencias R. Dumain & hungaran literaturon ĉe p. 3 & 8.
Jen PDF-dosiero de mia eseo en bela formato laŭ apero en Kontakto.

Baldaŭ post mia esperantistiĝo en 1968, mi komencis legi beletron en Esperanto, plejparte originalan, sed ankaŭ iom tradukan. Kompreneble mi legis multajn verkojn de hungaraj esperantistoj, ankaŭ la tradukon fare de Kalocsay de La Tragedio de l’ homo de Imre Madách. El la originalaj esperantaj verkoj plej gravis al mi la verkaro de Sándor Szathmári, pro la filozofia perspektivo, pri racio / malracio kaj utopio / malutopio.

Frue en 2012 mi relegis la romanon Vojaĝo al Kazohinio de Szathmári (en la angla), en konekso kun la unua usona eldonigo de la angla traduko, por kiu mi verkis reklamtekston kiu aperis en la libro. En junio mi kontribuis al simpozio pri Kazohinio ĉe la hungara konsulejo en Novjorkurbo. En marto 2013 mi instruis seminarion pri Kazohinio en rilato kun fako Utopiaj Studoj ĉe Universitato de Novjorkurbo. De tiam mia projekto ampleksiĝis. Mi relegis Madách, konatiĝis pri aliaj hungaraj verkistoj, esploris la literaturan kaj intelektan historion hungaran, ankaŭ historion de hungara marksismo kaj sociteoria pensado. Mi konstatis, ke miacele la ŝlosila hungara verkisto esplorenda estus Frigyes Karinthy (1887-1938).

*     *     *

Mi supozas, ke Giorgio Silfer nun laŭdas min pro legado de mia eseo:

Invit' al Njugatesko premieros dum ARTE” (Esperanta Civito: (HeKo 601 5-B, 21 majo 2016)
Kiel povas okazi, ke ne hungara, sed transnacia esperantisto okupiĝas pri la temo? "Mi ne estas escepto: estas normale ke la studo pri la esperanta literaturo kondukas al Hungario, al certa Hungario. Tiurilate mi povas mencii interalie la laŭdindan laboron de Ralph Dumain en Usono" klarigas prof. Silfer.
Temas pri prezentota teatraĵo kiu interligos la hungarajn verkistojn de Nyugat kaj la esperantistajn verkistojn de Literatura Mondo:
La premiero de "Invit' al Njugatesko" okazos la 2an de aŭgusto 2016 kadre de Arta Renkonto Transnacia en Esperanto (la unua ARTE) en Budapeŝto, sub la aŭspicio de la Esperanta Civito.
Mi ja feliĉas, ke ĉi tia afero okazos. Miaflanke, mi esperas instigi konstatiĝon pri Karinthy ĉi-jare, okaze de la 100-a datreveno de apero de lia utopia novelego Vojaĝo al Faremido, apenaŭ konata en Usono kaj la anglalingvaj medioj. La 25-a de junio estas la naskiĝtago kaj de Karinthy kaj de mi.

2016-05-23

William Auld & malaperintaj retejoj

Kiam valora Esperanto-tema retejo malaperas kaj ne reaperas, kelkokaze oni povas retrovi la perditajn retpaĝojn per "Wayback Machine" ĉe archive.org, sed ne ĉiuokaze.

La jena grava dokumentejo malaperis: Literaturo en nia Esperanto-mondo (literaturo.dk). Mi retrovis plurajn retpaĝojn el la fantom-interreto, sed la plej multaj malaperis. Skanado kaj preparado de verkoj kiujn mi fakte posedas estas temporaba afero.

Jen enhavtabelo de la malaperinta retejo: Literaturo en Esperanto el la tuta mondo.

Mi ĵus enretigis la jenan eseon:

Se vi havas neretroveblan tekston kiu ne aperas aliloke en la Interreto, bonvolu provizi ĝin laŭdezire.

Komence, mi ŝatus reakiri bitigitan tekston de "Pri la tradukado de poezio" de William Auld. Mi ne scias, ĉu ĝi aperis en iu libro kiun mi ie posedas.

2016-05-20

Psychoanalyzing Karinthy

Many Hungarian intellectuals of the early 20th century were influenced by psychoanalysis, Frigyes Karinthy included. He incorporated psychological themes in his serious and parodic works. Karinthy was a humorist, but the reviewer of this book seems to be lacking in that department. In the reviewer's "professional" estimation Karinthy is judged to have been even prior to the brain tumor "of an extremely psychopathic disposition with morbid hyperexcitability." This diagnosis is itself hilarious.

Review: A Journey Round my Skull by E. J. (1940), International Journal of Psycho-Analysis, 21: 246-247.

This much advertised book is written in a sensational way about a sensational theme. It describes how the author, an Hungarian man of letters, gradually became aware of having a cerebral tumour, and his mental experiences during a long and dangerous operation without an anæsthetic. The experience is certainly remarkable and poignant enough to make a description of it by a really observant man one of great interest. In the present case, however, the patient appears already to have been of an extremely psychopathic disposition with morbid hyperexcitability. The mental experiences he describes, therefore, are only in part direct responses to the remarkable current situation, being in large part made up of fears, resentments, and blindnesses arising from characteristics of his own personality. These extraneous features impair the interest inherent in the description of the experiences, but on the other hand, they furnish material of interest for any psychologist whose attention is specially aroused by the story.

Harmony of Babel

Harmony of Babel: profiles of famous polyglots of Europe
by Kató Lomb. translated from the Hungarian by Ádám Szegi, edited by Scott Alkir.
Berkeley; Kyoto: TESL-EJ Publications, 2013.

It should be no surprise that this is a Hungarian work. Hungary is not only linguistically isolated from Europe but for a large chunk of the 20th century it was the de facto cultural capital of the Esperanto movement.

Esperanto is mentioned by several interviewees. But see also especially the section "Does Latin have a present? Will Esperanto have a future?".

Contents: 

The Sun Is Shining 7

Polyglots: Old and New 11

Cardinal Giuseppe Mezzofanti (1774 –1849) 19
Sándor Kőrösi Csoma (1784 –1842) 47
Rasmus Christian Rask (1787–1832) 51
Heinrich Schliemann (1822–1890) 52
Ármin Vámbéry (1832–1913) 57
Alexander Lenard (1910 –1972) 64
What Is the Good Language Learner Like? 69

An Imaginary Report on a Round Table of Polyglots 81
Introducing the participants 83
When can we say we know a language? 139
Which is the most important language skill:
     grammar, vocabulary, or good pronunciation? 148
What method did you use to learn languages? 153
Has it ever happened to you that you started
     learning a language, but could not cope with it? 162
What connection do you see between age and language learning?
Is your knowledge decreasing with age? 164
Does Latin have a present? Will Esperanto have a future? 169
Are there “easy” and “difficult,” “rich” and “poor,” “beautiful”
     and “less beautiful” languages? 179
What is multilingualism good for? 188
Why Is Language Instruction Ailing in Hungary? 197

Selected References 213

2016-03-21

Nazim Hikmet en Esperanto

Antaŭ ol mi lernis pri la persekutita turka poeto Nazim Hikmet anglalingve, mi eltrovis lin pere de Kálmán Kalocsay:

La mesaĝo de Nazim Hikmet de Kálmán Kalocsay

Mi ĵus enretigis la jenan:

La Ventoj de Lados” de Nazim Hikmet (el la turka), trad. Aldo de’Giorgi

 Koincide, mi ĵus trovis la jenan filmon kun subteksto (lingve neperfekta) en Esperanto:

2016-03-20

The Karinthy Connection

Ironically, the links in this chain are very difficult to trace. There was a weekly radio program broadcast on 612 ABC Brisbane, Queensland, Australia titled "The Karinthy Connection".  This apparently was the first broadcast:

612 ABC Brisbane
Drive with Matt Webber
3:00pm - 6:00pm

The Karinthy Connection
12 April 2011 , 6:18 PM by nicole gundi

In 1929, Hungarian writer and poet Frigyes Karinthy wrote a short story called Chains.

Few people know of the book or the author but you would know the phrase he coined, “six degrees of separation”.

Welcome to The Karinthy Connection.
Finding all the programs in the series is not easy. One can only trace them backwards. The last program I was able to find was this, but without a backward link:
Drive with Matt Webber
3:00pm - 6:00pm
The Karinthy Connection with Bern
13 December 2011 , 7:08 PM by Bern Young
This is the previous installment:
The Karinthy Connection with Russell Thomas
09 December 2011 , 1:10 PM by Bern Young
This is the still previous installment, with the customary introduction. From here you can trace the series back to the beginning, episode by episode:
Drive with Matt Webber
3:00pm - 6:00pm
The Karinthy Connection with James Reyne
29 November 2011 , 7:23 PM by Bern Young

In 1929, Hungarian writer and poet Frigyes Karinthy wrote a short story called "Chains". Few people know of the book or the author but you would know the phrase he coined, "six degrees of separation".

This is The Karinthy Connection.

Every Tuesday after 5.30pm, a music lover is invited onto Drive with Bernadette Young to continue the musical chain.
If the series picked up again in 2012, I don't have the patience to hunt it down. I cannot find it in the current or recent programming of the station. There is or was a separate program on this station called "The Chain", but whether this was inspired in any way by the same idea I do not know.

2016-03-14

Károly Bodó (1903-1963)

La nura enhavo de la koncerna artikolo en Vikipedio estas teksto el la Enciklopedio de Esperanto de 1934:

 BODÓ Károly, hungaro, oficisto. Naskiĝis en 1903 en Monor. Esperantisto de 1921. Resp. redaktoro de Literatura Mondo dum ĝia dua periodo; noveltradukoj ankaŭ en Hungara Heroldo. Varbis por Esperanto kelkajn hungarajn verkistojn. Siajn unuajn tradukojn li kontribuis al Literatura Mondo (unua periodo), kaj en 1926 aperis liatraduke novelaro de F. Karinthy, Norda vento. Tiuj tradukoj jam pruvis neordinaran talenton, kiu brilis en lia traduko de la profunda Babits-romano, La Cikoni-kalifo, (1929) kaj trovis entuziasman laŭdon ĉe recenzistoj kaj la Akademio. En 1933 li amplekse kunlaboris al Hungara Antologio per noveltradukoj, kiuj neniel perfidas liajn antaŭajn sukcesojn. Kio karakterizas liajn laborojn, tio estas unue, trafgusta elekto de tradukindaj verkoj, kaj due, naturstila rekreo de la originalo, tiel ke ĝi ŝajnas nova originalo Esperanta. Ligate per literaturaj laboroj, la Budapestaj Esperantaj verkistoj ricevis ian similecon de stilo, kiu ne estas facile difinebla, kaj kies rekoneblo ne dependas simple de konata neologismo; ĉar tio ja ne estas trajto de la Bodó-verkoj. W. B. JOHNSON.
Troveblas ankaŭ informoj en la anglalingva Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto, 1887-2007 de Geoffrey Sutton.

Aldone al la famaj tradukoj de Norda Vento kaj La Cikoni-Kalifo, Bodó tradukis romanon de Zsigmond Móricz, Malriĉaj homoj. Bodó-n diskutas Ludwig Totsche (Lajos Tárkony) en kritika verko De paĝo al paĝo (1932). (Jen la libro mem, v. p. 29-37)



Kálmán Kalocsay poemis en Rimportretoj (1934):

            IX.

Bodó — aspektas li infano,
Verŝajne li algluis barbon,
Kiam li faris voĉo-varbon,
Esti Lingva-Komitatano.

El Karinthy kun forta mano
Traduke falĉis tutan garbon,
Bodó — aspektas li infano,
Verŝajne li algluis barbon.

En la kolora stilfontano
Kuraĝe miksas li la farbon
Kaj rampis li sur laŭro-arbon
Per dono de l' Babits-romano.

Bodó — aspektas li infano.

*

Mi devas emfazi la kontribuon de Bodó al Hungara Antologio (1933). Sed nun pli urĝas la fakto, ke mi ĵus tralegis lian tradukon la novelaron Norda Vento (1926) de Frigyes (Frederiko) Karinthy. Min inspiris ne nur la genio de Karinthy, sed la beleco de lingvaĵo de la tradukoj de Bodó. Tial la ĉi-jena fokuso.

2016-03-13

Igor Prokop: "Travel to Faremido"

Igor Prokop
"TRAVEL TO FAREMIDO"
Acryl on Paper / 56x76cm


Igor Prokop naskiĝis en Budapeŝto en 1953. Jen lia pentraĵo "Vojaĝo al Faremido," sendube inspirita de la verko de Frigyes Karinthy. Jen pliaj informoj:

Igor Eugen Prokop: TRAVEL TO FAREMIDO

Krom arto, li studis biologion kaj filozofion, kiuj rilatas al lia artkoncepto.

La ligataj retpaĝoj estas anglalingvaj. Prokop plu diskutas siajn filozofion kaj arton:

Igor Prokop, Amsterdam Art Magazine, 13 ottobre 2015

Mi ne trovis eksplikon pri la artverko aŭ mencion de Karinthy. Tamen Karinthy vivas!

2016-03-11

Gyula Juhász en Esperanto

La hungara poeto Gyula Juhász (1883-1937) ricevis tradukojn de liaj verkoj en Esperanto.

Interrete jen:
... kaj miareteje:
En Hungara Antologio (1933)
  • La reviviĝinta Lazaro
  • Anna eterna
  • Sur barbsekiga benko
  • Paco
  • La eterna tapiŝo
  • L'infanon, dum li dormas
En Hungara Antologio (1983):
  • Kia estis..
  • La laboro
  • Al la fronto de Laboristhejmo (trad. M. Fejes)
  •  Prologo por la programvespero de laboristoj-esperantistoj (trad. K. Kalocsay)
  • Anna eterna

2016-03-10

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (7)

Aperis interrete:

Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; komp. Ada Csiszár. Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro. Volumo 4. La proza verkisto kaj tradukinto; 2000. 75 p.  

Ĉi tiu volumo, kiel la antaŭaj, enhavas valoregan materialon. Jen la precipaj enhavoj:

Ĉapitro 9: La proza verkisto

9.1 Enkonduko
9.2 La eseisto Kalocsay (G. Miĥalkov) (p. 4-10)
9.3 Eseoj kaj artikoloj pri literaturo
9.4 La severa recenzanto (14-23)
9.5 Portretoj verkitaj de Kalocsay (24-28)
9.6 Eseoj kaj artikoloj pri la Esperanta poezio (29-30)
9.7 La observanto (31-36)
9.8 Artikoloj pri diversaj temoj (37-38)
9.9 Diino Hertha

Ĉapitro 10: La proza tradukinto

10.1 Enkonduko
10.2 La paĝio de l’ reĝino
10.3 Du kokcineloj; La montro
10.4 Morgaŭ matene (47-48)
10.5 Arthistorio I
10.6 Vivo de Arnaldo [Mussolini] (51-52)
10.7 Rozinjo
10.8 Prozaj tradukoj de Kalocsay (54-56)
10.9 El la fruaj prozaj tradukoj de Kalocsay: Mór Jókai: "Kiun el la naŭ" (57-61)

Ĉi tiu volumo eble estos la plej utila por eltrovi, kion pensis Kalocsay pri verkistoj esperantistaj (ekz. Ferenc Szilágyi, Lajos Tárkony) kaj neesperantistaj (ekz. Endre Ady).

New publications on interlinguistics & Esperanto

Jen lastatempaj verkoj pri interlingvistiko & Esperantologio en la angla / ... both in English:

Towards a Linguistic Worldview for Artificial Languages by Ida Stria (Poznań 2015)

Language communication information: Special issue on interlinguistic and Esperanto Studies / Język komunikacja informacja: Numer specjalny Interlingwistykai Esperantologia #10 (Poznań 2015)

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (6)

Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; komp. Ada Csiszár. Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro. Volumo 3. Tradukinto de la Internacia Lingvo; 2000. 153 p.

Mi listigas erojn, kiuj interesas min:

8.11  La tradukado al Esperanto (intervjuo kun Kalocsay) (p. 3)
8.2    Tradukoj el la hungara poezio (listo) (4-23)
               (Ady, Babits, Kassák, Arpád Tóth)
8.5.0 Persekutita poezio (el la krim-proceso K. Bleier) (35)
8.7    La tragedio de l' homo (43-47)
8.8    Hungara antologio  (48-50)
8.82  Versek -- Poemoj / Gyula Juhász: Milyen Volt... / Kia Estis... (51)
8.11  Eterna bukedo (56-57)
8.14  La floroj de l' malbono (66-68)
8.17  Kantoj kaj romancoj (75-77)
8.19  Tutmonda sonoro (81-83)
8.20  Poemoj el la mondliteraturo (84-133a)
8.20.1 El la angla poezio (84-85)
8.20.13 El la franca poezio (90-97)
8.20.14 El la germana poezio (98-107)
8.21   Poemtradukoj de Kalocsay sur diskoj (134-135)

Jen referencoj al Sándor Szathmári:

(1) S. Szathmári skribis pri la tradukoj de Kalocsay [Eterna Bukedo]:

"Ofte mi spertis, ke liaj egiptaj tradukoj estas pli egiptaj , la latinaj pli latinaj ol la originalaj. Mirinde estas, ke li ĉiam trasentis, travivis la etoson, spiriton de la originalo kaj ĝin povas redoni eĉ pli originale, ol la originaloj mem." (p. 57)

(2) "La titolon de la antologio [Tutmonda SonoroEterna Bukedo] proponis al Kalocsay S. Szathmári." (p. 82)

La fonto citita estas S. Szathmári, Paco 1966: 151 (hungara eldono), p. 10.

Mi notas ankaŭ: Ada Csiszár, “La Tragedio de L’ Homo kaj Imre Madách” (Pri la prelego de K. Kalocsay post du jardekoj), Literatura Foiro, 1984: 83, p. 16.


2016-03-07

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (5)

Estas multaj trezoroj en la 8-voluma Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; komp. Ada Csiszár (Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro, 1998-2002).

Jen du eroj, kiujn mi enretigis:
“Flava Rozo” estas karesnomo kiun Kalocsay donis al paciento; ankaŭ ĝi estas titolo de romano de Mór Jókai. Kalocsay ankaŭ vortludis per la lasta verso de La Tragedio de l' Homo. Konstateblas la afableco de la personeco kaj profesia mieno de Kalocsay.

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (4): Sándor Szathmári

Sándor Szathmári pri Kálmán Kalocsay:

“Mi renkontis lin en ERA, kiu estis tiutempe la plej altnivela hejmo de niaj verkistoj. Li prelegis pri sia tiatempe pretiĝanta Dante-traduko pri la Infero. Tiam mi povis observi lian diablecan vizaĝon: svelta, longa nazo, oblikve suprenkurantaj brovoj. Perfekta Mephisto-masko, kiel iu saĝa, eleganta, malicridetanta diablo de la Infero! La efiko estis plena...”

(Paco 1966, n-ro 151, p. 10- 11)

----------------

“Vivanta Budho; La plej granda nuntempa majstro de nia lingvo.”

FONTO: Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; vol. 1; komp. Ada Csiszár (Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro, 1998), p. 47, 114.

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (3)

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (2)

La 27-an de februaro 1976 mortis nia giganto Kálmán Kalocsay. Do ni nun vivis 40 jarojn sen Kalocsay. Mi vizitis la retejon de la Amika Societo de Kálmán Kalocsay kaj sendis mesaĝon.

Mi ricevis respondon de István Mészáros, kun kiu mi jam longtempe korespondas pri hungarrilataj esperantaĵoj. Mi informiĝis, ke post la morto de Ada Csiszár la societo praktike ne funkcias. La malnova rondo de esperantistaj literaturemuloj ŝrumpas; maljunuloj mortas, nuntempe oni ne persone interagas kiel en antaŭa epoko.

Do jen konfirmiĝas mia hipotezo, ke la hungara Esperanto-movado suferas pro formorto aŭ personaj malfacilaĵoj de hungaraj esperantistoj, se ne priparoli la malaperon de ŝtata subteno. Sen la konservaj kaj disvastigaj klopodoj de hungarlandanoj, esperantologiaj esploroj suferos. Ne ĉiuj posedas la financajn rimedojn por vojaĝi tra la mondon por bezonataj materialoj.

Estas preskaŭ nekredeble, ke Hungario, iam esence la centro de la Esperanta kultura mondo, ne bone nuntempe tiel fartas. Mi nuntempe sentas ties valoron, post historia studado, pli forte ol kiam mi esperantistiĝis kiam 14-jarulo antau duonjarcento. Ankaŭ, sen Esperanto mi scius nenion pri hungara literaturo. (Kontraste, en fakoj de intelekta historio, sociteoria pensado, kaj filozofio hungaroj estas bone studataj kaj konataj al interesitoj anglalingvuje.)

Restas multaj demandoj pri hungaraj esperantistoj kaj ne-esperantistaj hungaraj intelektuloj rilate al hungara literaturo kaj la socikultura medio--ne ĉiukaze respondeblaj pere de publikigitaj anglalingvaj aŭ esperantlingvaj publikaĵoj. Pluvivu la historia memoro de Kalocsay and lia medio.




2016-03-06

Omaĝe al Kálmán Kalocsay (1)

Dankon precipe al István Mészáros mi akiras informojn kaj verkojn pri, el, kaj de hungara literaturo kaj hungaraj esperantistoj. Pro miaj enketoj li ĵus aldonis gravegajn verkojn en Esperanto kaj la hungara al la retejo pri Kálmán Kalocsay (1891-1976):

In Memoriam Dr. Kalocsay Kálmán (hungarlingva,  kun postparolo & 'Postlasitaj verkoj' en Esperanto))
Omaĝe al K.K. vol. 1
Omaĝe al K.K. vol. 2
Omaĝe al K.K. vol. 3

Jen bibliografiaj detaloj de la tuta gamo da 8 volumoj:

Omaĝe al Kálmán Kalocsay: el Abaújszántó ĝis la Esperanta Parnaso: pri la vivo kaj plena verkaro de D-ro Kálmán Kalocsay; komp. Ada Csiszár. Budapest: A. Csiszár / KAL-ĈI-Dokumentaro.
vol. 1; 1998. 143 p.
2. Poeto de la Internacia Lingvo; 1998. 110 p.
3. Tradukinto de la Internacia Lingvo; 2000. 153 p.
4. La proza verkisto kaj tradukinto; 2000. 75 p.
5. La lingvisto kaj gramatikisto; 2001. 112 p.
6. La redaktoro : Literatura Mondo - Budapeŝta Skolo; 2001. 77 p.
7. Ses jardekoj en la Esperanta movado; 2002. 113 p.
8. El la vivanta klasikulo fariĝis senmorta klasikulo; 2002. 154 p.

Mi esperas, ke pluaj volumoj estos enretigataj. Mi ekzamenis la unuajn du volumojn.

En la 1-a volumo la ĉapitro 5 pri la politiko de Kalocsay estas informiva. La kuntekston de travivado de Kalocsay k.a. sub diversaj situacioj de subpremado mi ne sciis. (Flanke, je la 50a datreveno de la Hungara Revolucio de 1956 mi renkontis en Vaŝingtono la lastan vivantan estron de la revolucio.)

Mi trovis por mi multan utilan enhavon en la 2-a volumo. La rilato de Kalocsay al la hungara lingvo kaj liaj hungarlingvaj poemoj en ĉapitro 6 interesas min. La sekcioj en ĉapitro 7 pri poemaroj kiujn mi ne havas estas informplenaj, t.e. La dekdu noktoj de Satano kaj Versojn oni ne aĉetas.

La bibliografio de originalaj poemoj konfirmas la aŭtentikecon de poemon kiun mi trovis ie citita sen fontindiko:

     “Jes Ja” de Kálmán Kalocsay

Mi republikigos la anglan tradukon fare de Marjorie Boulton de "Ahasvero de Amo XI".

En la postaj volumoj, utilas listoj de poemoj tradukitaj el la hungara kaj el mondliteraturo; el ĉapitro 9 pri la eseisto Kalocsay kaj bibliografio de artikoloj; resumo de Diino Hertha; resumo de Morgaŭ matene de Frigyes Karinthy (kiu mankas al mi); rememoroj pri Literatura Mondo; pri Arĝenta Duopo, Ora Duopo, kaj Dek Prelegoj.

2016-03-05

Frigyes Karinthy & Imre Madách (2)

I have the relevant Hungarian links mostly figured out.

Tragédia-átfordítások Karinthy Frigyes írásaiban (Szeged–Budapest, 2011) is a compilation of all the writings of Karinthy concerning Madách.

"Tizenhatodik Szín" & "Az emberke tragédiája" are separate works in the the collection Így írtok ti (válogatás) [The way you write: selections]

Így írtok ti (1912) is the original publication of this work.

Concerning the relation between Így írtok ti (válogatás) and Így írtok ti (1912), it appears that editions subsequent to 1912 were either selections or amplifications. For example, there is a 2-volume 1979 edition comprising 1330 pages.

Madách was very important to Karinthy, as both would be to other Hungarian writers. Unfortunately, as far as I can determine, nothing by Karinthy on Madách has been translated into English or Esperanto.

*   *   *   *

Tragédia-átfordítások Karinthy Frigyes írásaiban (Szeged–Budapest, 2011) estas kompilaĵo da ĉiuj verkoj de Karinthy pri Madách.

Do "Tizenhatodik Szín" kaj "Az emberke tragédiája" estas apartaj verketoj en la kolekto Így írtok ti (válogatás).

Így írtok ti (1912) estas la originala libro sub la koncerna titolo.

Do kia estas la rilato inter Így írtok ti (válogatás) kaj Így írtok ti (1912)? Ŝajnas, ke eldonoj post la unua konsistas el elektitaĵoj aŭ ampleksigoj. Ekz. la 2-voluma eldono de 1979 ampleksas 1330 paĝojn.

Bedaŭrinde nenio el Karinthy pri Madách estas tradukita en la anglan aŭ en Esperanton. Nuntempe mi enretigas kelkajn aliajn verkojn el malnovaj anglalingvaj publikaĵoj el sovetia Hungario: libro Grave and Gay kaj numero de New Hungarian Quarterly.

2016-02-26

Revuo 'Kontakto': nova numero pri literaturo




El la tiea afiŝo:
La ideo fari el Literaturo la temon de la ĉefartikoloj en la nuna eldono venis per la artikolo ― unua kontribuaĵo al la revuo ― de Marc Gallargo el Francio, pri la pasintjara Nobelpremiito pri literaturo, Svetlana Aleksieviĉ. La ĉefartikoloj pritraktas ankaŭ aliajn verkistojn, sed koincide ― nur hungarojn. Krom la “Vojaĝo al Hungara Literaturo” de la usonano Ralph Dumain, venis kontribuo de Sarolta Bagó, hungarino, pri alia hungara verkisto. Aldonu al tio la konstantan rubrikon de la hungaro István Ertl. Certe la hungara literaturo meritas atenton.

2016-02-21

Frigyes Karinthy & Imre Madách (1)

I will write a version of this post in Esperanto, but as I am attempting to promote Karinthy in both English and Esperanto, I will begin with English. Actually, my last post was in Esperanto; this one specifically addresses the linkage between Karinthy and Madách, the latter's work concerned being The Tragedy of Man. It is not by chance that writers inspired by Karinthy were inspired also by Madách: examples are the Hungarian Esperantist writer Sándor Szathmári and the Hungarian-Canadian writer Robert Zend, both of whom referred to Karinthy as their "spiritual father."

Karinthy himself was invested in Madách, but the relevant works have not been translated into English or Esperanto. Hence I must cite the original Hungarian sources, and perhaps someone will take an interest in translating the relevant texts. I cannot read Hungarian, so I cannot address the content directly.

First, there is Karinthy's rewriting of the Tragedy. Here is a bibliographic reference:

Azemberke tragédiája Madách Imrike után Istenkéről, Ádámkáról és Luci Ferkóról. A versikéket írta Karinthy Frigyes. [Acsonkán fennmaradt kézirat kiegészítő részeit írta Karinthy Ferenc] Budapest: Új Idők, 1946. 42 pp.

The actual text can be found here: AZ EMBERKE TRAGÉDIÁJA ....

... and is embedded here:

MADÁCH IMRE

       ... in Így írtok ti (válogatás) [The way you write: selections].

The poem was recently illustrated by a Hungarian cartoonist, still in Hungarian but with a brief English introduction:

Karinthy Frigyes: The Tragedy of Little Man (Comic) by Antonia Nyilasi
This comedy, The tragedy of little man was written by Karinthy Frigyes following Madách Imre's dramatic poem The tradegy of the Man. Story about God and creation of the world, Adam and Eve, and the falling angel Lucifer. Lucifer guides Adam and Eve through the ages from the ancient age through today and the future while looking for the sense of Life.
Frigyes's son Ferenc, also an important writer, filled in the gaps in Frigyes's manuscript.

Karinthy wrote about Madách on several occasions. So far I have found these also; there may be more:

This one is from Nyugat (1923): Karinthy Frigyes: Madách. I.

I found three references in ....

Szavak pergőtüzében válogatta és a szöveget gondozta UNGVÁRI TAMÁS...

... specifically:
And finally, there is:

Tragédia-átfordítások Karinthy Frigyes írásaiban (Szeged–Budapest, 2011)
"Karinthy gyermekkorától rajongója volt Madách művének, ezért válhatott belőle »[...] talán minden idők legmélyebb Madách-értője«. Tizenhárom esztendősen írta naplójába a következő feljegyzést: »Madáchot isteni ihlet szállta meg, [...] hogy olyan igazán, olyan hatalmasan tud beszélni.«"
I hope that one day we can see an account (with translations) of the Karinthy-Madách connection in English and Esperanto.

2016-02-20

Revivu Karinthy!

Dum la pasinta jaro mi esploras hungaran literaturon (malmulte konatan en Usono kaj eble tra la tuta anglofona mondo) pere de Esperanto kaj la angla lingvo. Mi resumas miajn esplorojn en artikolo "Vojaĝo al hungara literaturo, tereno nekonata" aperonta en literaturtema numero de revuo Kontakto.

Tie mi menciis, ke por mi, ŝlosila hungara verkisto estas Frigyes Karinthy (1887‑1938), kiu ankaŭ estis esperantisto! Ne estas hazardo, ke kaj amiko de Karinthy hungara esperantista verkisto Sándor Szathmári kaj hungara-kanada verkisto Robert Zend inspiriĝis kaj de Imre Madách kaj de Karinthy. Karinthy ankaŭ meritas pli da videbleco en la anglaparolanta mondo ne nur pro siaj satiraj kaj filozofiemaj verkoj sed ankaŭ speciale pro siaj malutopiaj verkoj Vojaĝo al Faremido kaj Capillaria (kiuj ricevis Esperantajn kaj anglalingvajn tradukojn) kaj pro sia utiligo de sciencfikciaj ideoj. Estus bone re-reliefigi atenton al Karinthy en Esperantujo sed eble pli bone revivigi la ŝajne forgesitan Karinthy en anglalingvujo.

Ĉiacele mi kompilis gvidilojn al literaturo de kaj pri Karinthy en Esperanto kaj en la angla:


Frigyes & Ferenc Karinthy in English

Mi havas pluajn tekstojn en Esperanto kaj en la angla kiujn mi enretigos.

La plejmultaj anglalingvaj tradukoj el hungara literaturo kiujn mi legas, devenas de la hungaria eldonejo Corvina dum la sovetia epoko kaj ne estis/-as ĝenerale haveblaj en usonaj librovendejoj kaj ne nepre en bibliotekoj. Krom kelkaj verkoj troveble interrete, kaj krom la malutopiaj romanoj kaj la memuaro Vojaĝo ĉirkaŭ mia kranio, estas malnova anglalingva antologio el la verkaro de Karinthy: Grave and Gay (= Serioze & leĝere, 1973).

Krom tio, el revuo The New Hungarian Quarterly, vol. III, n-ro 6, aprilo-junio 1962, mi skanis elektitaĵaron el la verkaro de Karinthy, kaj la plej ampleksan resuman eseon pri Karinthy en la angla trovitan de mi:

"Frigyes Karinthy, Humorist and Thinker" by Miklós Vajda [= ...humuristo & pensisto]

Rimarku, ke pasis pluraj jardekoj post tiuj eldonoj. Nu, ni ne lasu Karinthy forgesita en ajna lingvo!

2016-01-19

History of the Literary Cultures of East-Central Europe

Cornis-Pope, Marcel; Neubauer, John; eds. History of the Literary Cultures of East-Central Europe: Junctures and Disjunctures in the 19th and 20th Centuries. 4 volumes. Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins, 2004-2010.

Esperanto is mentioned in vols. 1-3. Vol. 4 mentions Sándor Szathmári.

Vol. 1 (2004): In the article "National operas in East-Central Europe" by John Neubauer (pp. 514 -523), there is a mention of an Esperanto translation (p. 515):

As a touching gesture of compensation, an enterprising Pole published in Paris an Esperanto translation of Włodzimierz Wolski’s libretto for Stanisław Moniuszko’s opera Halka.
Bibliographic reference (p. 620):
Wolski, Włodzimierz. Halka. Esperanto trans. Antoni Grabowski. Paris: Hachette, 1912.
Vol. 2 (2006): In the article "Ashkenaz or the Jewish Cultural Presence in East-Central Europe" by Seth L. Wolitz (pp. 314-331), on the Ashkenazi linguistic panorama (p. 328):
"It was not by accident that an Ashkenazic Jew, Ludwik Lazar Zamenhof, born in Bialystok and at first a Yiddishist, invented Esperanto (hope), a synthetic language designed to serve as an international expression of peace and thus to escape the nationalist baggage weighing any national tongue. Language was thus problematized by Jews around 1900, and the chosen medium indicated an ideological, political, and cultural commitment ranging from nationalist/religious/socialist confrontations around Hebrew and Yiddish, to an accommodationist use of the dominant language of the State, and further to the invention of a new tongue with an implied federalist agenda."
In another article: "Monuments and the Literary Culture of Riga" by Irina Novikova (pp. 40-56), on Russian poet Vsevolod Cheshikhin (pp. 44-45):
"His interest in creating a universal language similar to Esperanto reflected his faith in the internationalism of poetic culture."
From Wikipedia: Pan-Slavic language:
"Neposlava (Непослава) was created by Vsevolod Evgrafovich Cheshikhin (Всеволод Евграфович Чешихин) in 1915 in Nizhny Novgorod, Russia. In 1913 he created a system to construct zonal languages based on Esperanto affixes which are used with national roots and called it Nepo. Then in 1915 he created a nepo-language based on the Slavic lexicon - Neposlava ("Slavic Nepo"). He also used this system to construct other "new Esperantoes" based on Latin-Romance and Germanic languages."
Vol 3: The Making and Remaking of Literary Institutions (2007): From the "General Introduction" by John Neubauer (with Inna Peleva on Bulgaria and Mihály Szegedy-Maszák on Kölcsey and Széchenyi) (pp. 1-38), on competing Hebrew and Yiddish revivals (p. 13):
"The rivalry was unique even on a purely linguistic level, for unlike Croatian and Serbian or Czech and Slovak, Hebrew and Yiddish represented two radically different languages and cultures, both of which lived embedded in other linguistic environments (Russian, Polish etc.) that had reached already more advanced stages in their own awakening. Esperanto was invented by an Ashkenazi Jew, Ludwik Lazarus Zamenhof, as an attempt to overcome this Babel."
Vol. 4: Types and Stereotypes (2010): Introduction to section on women authors (pp. 221-227) in a discussion of dystopias mentions Sándor Szathmári (p. 226):
The most famous East-Central European dystopia R.U.R. (see Veronika Ambros's article in this volume), in which the robots kill off all but one of their makers on a remote island. Since they arenot programmed to generate successors, the robots also seem doomed to extinction, but a love affair between a male and a female robot offers some hope for species survival. The ending resembles that of Imre Madách's Az ember tragédiája (Tragedy of Man; 1862), where Adam, having surveyed the history and the projected future of mankind, wants to commit suicide and thus terminate mankind but is prevented from it by Eve's announcement that she is pregnant. Such pessimistic projections of a future surely qualify as dystopias, even if they do not involve totalitarian visions of society. Dystopic in this sense are also two Hungarian novels, Sándor Szathmári's Kazohinia (1941), one of the most important novels written in Esperanto, and Ferenc Karinthy's Epepe (1971), published in English with considerable success in 2008.